Giraffen vogelvrij in Europa

Overschot aan giraffen in dierentuinen en safariparken kan in het circus belanden

Paul Kraaijer- Het sinds een paar jaar in ons land rondtrekkende, van oorsprong Oostenrijkse, circus Belly Wien maakt reclame met haar giraffe. In alle publicaties wordt vermeld dat Kenay de enige giraffe is in een Europees circus. Het is een 'trekker' voor het circus. Een trekker die niets meer doet dan het lopen van een rondje in de piste....en nièt de enige giraffe in een Europees circus.

Maar, wat is de herkomst van de ongeveer zes jaar oude Kenay? In hoeverre is een giraffe een geaccepteerd circusdier en 'geschikt' voor een circusleven? Vragen die voor een deel nauwelijks te beantwoorden blijken te zijn. In vele artikelen over circus Belly Wien wordt over Kenay geschreven alsof het de gewoonste zaak van de wereld is dat een giraffe optreedt in een circus. Wekelijks wordt de giraffe vervoerd in een transportwagen waarin hij niet rechtop kan staan, maar gedwongen is te zitten of te liggen. Ogenschijnlijk maakt niemand zich druk om de aanwezigheid van een bijzonder dier als de giraffe in een van hot naar her trekkend circus.

Na vijf weken onderzoek blijft de herkomst van Kenay onduidelijk. Tijdens het onderzoek wordt meer en meer duidelijk dat er een schimmige, nauwelijks gereguleerde handel in giraffen in Europa blijkt te zijn. Tourmanager Ragina van Heybeek van circus Belly Wien laat weten dat Kenay afkomstig is uit een dierentuin in Frankrijk en inmiddels vijf jaar oud is. 'Kenay was een jaar oud toen hij bij Belly Wien in het circus kwam.', aldus Van Heybeek. Om welke dierentuin het gaat wordt niet meteen vermeld. Na enig aandringen laat Van Heybeek weten dat Kenay afkomstig is van dierentuin La Flèche. Deze Franse dierentuin in La Flèche is echter aangesloten bij de Europese vereniging van dierentuinen (EAZA - the European Association of Zoos and Aquaria). Dierentuinen die onder dit 'keurmerk' vallen mogen geen dieren aan circussen verkopen.

Cyril Hue van dierentuin La Flèche reageert dan ook gepikeerd als hij hoort van de beweringen van Belly Wien. 'Het is een vreemd verhaal en ik ben er ook niet blij mee. Een giraffe aan een circus verkopen zou heel dom zijn en leiden tot grote zorgen over het dierenwelzijn en de dierenhandel. Ik heb nog nooit van dit circus gehoord en van een giraffe genaamd Kenay. Ik heb geen flauw idee waarom Belly Wien onze naam noemt.' In hetzelfde jaar dat Belly Wien Kenay koopt, ruilt La Flèche wel een giraffe van dezelfde leeftijd tegen een vrouwtjes witte tijger van Oasis Park te Fuerteventura op de Canarische Eilanden. Een vertegenwoordigster van deze dierentuin bevestigt die koop. 'Het klopt dat wij een mannetjes giraffe in 2004 van La Flèche hebben gekocht. Hij leeft nog steeds gelukkig bij ons en verwekte vorig jaar nog drie baby giraffes. Wij hebben nooit dieren verkocht aan een andere dierentuin of aan een circus.'

De reacties van La Flèche en Oasis Park worden bevestigd door Marc Damen, coördinator van het Europese fokprogramma voor giraffen (EEP - European Endangered Species Programmes) èn directeur van Diergaarde Blijdorp in Rotterdam. Ook hij is heel nieuwsgierig naar de herkomst van Kenay.
Damen: 'Het EEP voor giraffen bevat zo'n 760 levende giraffen in 152 dierentuinen in Europa. Deze 152 dierentuinen werken nauw samen om kennis over giraffen uit te wisselen en ook om dieren te verplaatsen om daarmee de verschillende ondersoorten in Europa te behouden. De giraffen worden geschonken of uitgeleend, maar nooit verkocht.' 'Ik schat het aantal giraffen buiten het EEP in Europa op zo'n honderd, in ruim tien circussen en bij zo'n twintig dierentuinen. Het is mij bekend dat circus Belly Wien in Nederland rondtrekt met een jonge mannelijke giraffe, maar zijn herkomst is mij onbekend.', aldus Marc Damen. Een paar dierentuinen is niet bij het EEP aangesloten. Die rapporteren niet aan Damen. 'Enkele daarvan fokken giraffen en die 'verdwijnen' op een gegeven moment uit mijn blikveld. De kans dat Kenay dus uit een serieuze Europese dierentuin komt, is minimaal.'

Om de directeur van Belly Wien, de Duitser Roman Zinnecker, te confronteren met de ontkenning van La Flèche volgt een bezoek aan het circus, in een park aan de rand van Duiven. De afspraak was eigenlijk via de tourmanager gemaakt met Marlon, de zoon van de directeur èn dompteur van Kenay. Maar, Marlon laat snel blijken niets te willen vertellen over Kenay's herkomst, zijn Kenay. 'Daarvoor moet u naar pappa, bij de aggregaatwagen.' Marlon, die eraan werkt om op een moment de giraffe te gaan berijden, als ware het een paard, vindt het onderwerp kennelijk te lastig.

Vader Zinnecker blijkt een vlotte prater, vrolijk, lachend en duidelijk ingenomen met zichzelf en zijn circus en de aanwezige dieren, waaronder Kenay, die op ongeveer vijftig meter afstand staat toe te kijken vòòr zijn opmerkelijke onderkomen. 'Neen, Kenay komt niet van La Flèche. Wij maken niet bekend van wie Kenay is gekocht. La Flèche is zomaar genoemd.', aldus Zinnecker. Zijn tourmanager heeft kennelijk 'gelogen'. Toch blijft het opmerkelijk dat Van Heybeek zo specifiek La Flèche heeft genoemd: er zijn immers meer dan vijftig dierentuinen in Frankrijk. Die naam komt niet zomaar uit de lucht vallen en het is niet uitgesloten dat ook een dierentuin die aangesloten is bij de EAZA eens de fout in zou kunnen gaan. Kortom, een mist van onduidelijkheid hangt rond Kenay's afkomst. Op de vraag waarom de herkomst van de giraffe niet bekend kan worden gemaakt reageert Zinnecker: 'Tja, vanwege de dierenactivisten hè. Als ik u vertel uit welke dierentuin in Europa Kenay afkomstig is, dan gaan die activisten mogelijk iets ondernemen in de richting van die dierentuin.' Waarschijnlijk is dat niet de werkelijke redenen voor alle geheimzinnigheid. Over de dierenactivisten praat hij nu genuanceerd. 'Ik heb weinig last van ze. Als ze op straat staan met protestborden, prima. Maar ze moeten geen reclameborden vernielen of bekladdingen aanbrengen.''Alleen begrijp ik ze niet: staan ze met een protestbord voor mijn circus met een foto erop van een dansende beer aan een ketting in Roemenië. Wat heeft zo'n beer met Belly Wien te maken?'
Hoe aardig en lachend hij ook spreekt en overkomt, Zinnecker en zijn personeel hebben een bedenkelijke reputatie. Tegenover dierenactivisten zijn ze niet echt vriendelijk. Een rondje googelen op het internet levert al snel een aardig dossier op. In Oostenrijk is Zinnecker ooit veroordeeld wegens geweld naar activisten. Ook in ons land zijn er forse 'aanvaringen' geweest. Belly Wien is niet gediend van mensen die demonstreren tegen het gebruik van wilde dieren in het circus. In de Gooi- en Eemlander van 6 juni 2007 spreekt Zinnecker dan ook over 'gestoorde extremisten'.

Hij praat uiteraard wel met enthousiasme over Kenay, het is immers zijn belangrijkste bron van inkomsten, dè publiekstrekker. 'Ja, Kenay is onze lieveling. Hij heeft een goed leven hier, beter dan in de dierentuin. Hier kan hij vrij rondlopen. Als ik mijn dieren slecht zou verzorgen, dan zouden zij in de piste ook niet doen wat de dompteurs willen dat zij doen.' In tegenstelling tot wat Zinnecker meldt in zijn persberichten, dat Belly Wien het enige Europese circus is met een giraffe, erkent hij nu dat dàt een commerciële leugen is. Zinnecker: 'Er zijn in ieder geval in Duitsland nog een paar circussen met giraffen. Ik ben dus niet de enige hoor met een giraffe, maar ja, voor de commercie hè, dan wil je wel eens iets anders vertellen dan de werkelijkheid.' Lachend vervolgt hij:

Hij roept de giraffe en deze draait bij het horen van zijn naam meteen de kop om. Het dier lijkt te luisteren. Kenay wordt uit zijn verblijf gehaald en wandelt vervolgens vrij over het park, in de regen, met verbazing gadegeslagen door een paar nieuwsgierige vroege bezoekers. Iedereen kan vrij en ongehinderd het circusterrein oplopen en zeer dicht bij de dieren komen. Controle blijkt er nauwelijks te zijn. Twee meisjes van ongeveer tien jaar steken hun handen door het traliewerk van een onderkomen van enkele makaken. Even later staan de meisjes op nog geen meter afstand van twee grote olifanten. Slechts een dunne stroomdraad hangt op een meter hoogte tussen de dikhuiden en de meisjes. Zinnecker: 'Dat kan geen kwaad. Onze dieren doen niets, zijn gewend met mensen en het is niet gevaarlijk hoor.'
In juli 2008 lukte het Kenay in Amstelveen om een hek open te krijgen. Daardoor wisten zo'n twintig dieren te ontsnappen en werd Belly Wien even wereldnieuws. Zinnecker lachend: 'Neen, dat was niet het geval. Dat heeft de pers ervan gemaakt. Er waren geen dieren ontsnapt. Ze liepen gewoon vrij rond, zoals nu ook Kenay over het terrein wandelt.'
Zinnecker maakt er kennelijk een gewoonte van om alles naar zijn eigen waarheid om te buigen en ook om een beeld neer te zetten alsof Kenay in het paradijs leeft. Dat 'paradijs' is vooral het bijzondere onderkomen van het lange dier. Een lange wagen met in het middelste gedeelte een mogelijkheid om het dak omhoog te laten komen waardoor Kenay kan staan. Zinnecker: 'Tijdens het transport is de verhoging van het dak altijd ingezakt, anders kunnen we niet onder de vele viaducten door. Kenay zit dan gewoon in zijn wagen. Dat is geen probleem.'

Je hoeft echter geen deskundige te zijn om aan die woorden op zijn minst te twijfelen. Ook is de wagen dusdanig smal dat het dier zich nauwelijks kan draaien. De Dierenbescherming Zoetermeer heeft in de winter van 2008 het circus bezocht en kwam tot de conclusie dat Kenay 'nauwelijks bewegingsruimte' heeft in de wagen. Ook concludeerde de Dierenbescherming dat 'de giraffe de meeste tijd van het verblijf in Zoetermeer (van 19 december tot en met 4 januari) staand moest doorbrengen. Bij mooi weer is de giraffe ook buiten geweest, in een buitenverblijf van tien bij tien meter op de geasfalteerde parkeerplaats met een laagje ijs erop. De giraffe tikte continu aan het hekwerk. Dit stereotype gedrag is een teken van stress.'

De Algemene Inspectie Dienst van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft enige tijd geleden onderzoek gedaan naar het onderkomen van Kenay. Volgens die dienst voldoet de transportwagen van de giraffe echter aan de geldende wet- en regelgeving. Geldende wet- en regelgeving kunnen echter in de praktijk ver van de realiteit verwijderd zijn en anders toegepast en geïnterpreteerd worden.

Deskundige Marc Damen weet dat giraffen erg gevoelig zijn voor koude. 'Giraffen hebben een zeer ongelukkige vorm, waarbij ze een ongunstige verhouding hebben tussen lichaamsinhoud en lichaamsoppervlakte. Ze hebben dus relatief veel huid per kilo lichaamsgewicht, waardoor ze bij koude snel warmte verliezen. Als ze veel warmte c.q. energie verliezen, door koude, dan kunnen ze niet genoeg energie, eten, opnemen om dat te compenseren. Langzaam verteert een giraffe daarbij alle vetreserves, zonder dat een 'gemiddelde verzorger' het merkt. Giraffen hebben dus echt behoefte aan veel warmte en moeten niet langdurig aan koude blootgesteld worden.' Damen vermoedt dan ook dat giraffen in circussen niet lang leven.

Dat vermoeden krijgt bevestiging uit Duitsland. Petra Schneider van de Duitse dierenbeschermingsorganisatie 'Hand in Hand Glückshof - ITP' doet al jarenlang onderzoek naar giraffen in het circus. Schneider: 'Giraffen in het circus overlijden over het algemeen jong. Meestal halen ze amper de leeftijd van tien jaar terwijl zij in gevangenschap een levensverwachting hebben van rond de achtentwintig jaar.' De Duitse Dierenartsenvereniging voor Dierenwelzijn stelt ook dat een giraffe niet geschikt is om met een circus mee te reizen. 'Het vele reizen zorgt voor een onevenredig hoge belasting voor het dier.' In oktober 2007 overleden binnen een paar dagen tijd de twee jonge giraffen (6 en 7 jaar) van het Duitse circus Voyage. Ogenschijnlijk werden de dieren, net als Kenay in Belly Wien, goed verzorgd. Op dit moment heeft dat Duitse circus nog steeds een giraffe, Shakira, in de piste. Het dier is vijf jaar jong en afkomstig uit een Duits safaripark.... Ook deze giraffe loopt alleen een rondje in de piste en mag dan door het publiek gevoerd worden.

Dat er kennelijk in Europa ongecontroleerd gehandeld kan worden in giraffen tussen dierentuinen, safariparken en circussen wordt vooral veroorzaakt door het ontbreken van wet- en regelgeving. De giraffe valt niet onder de regels van CITES, Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora. Het CITES-verdrag regelt de internationale handel in (bedreigde) dieren en planten. 'Kennelijk worden giraffen niet gezien als een bedreigde soort in de internationale handel. Maar al zouden giraffen wel onder CITES vallen, in Europa zijn geen grenzen meer en dan wordt de handel sowieso niet aan ons gerapporteerd.', aldus John Caldwell van CITES in Cambridge, Engeland.

Zinnecker spreekt van een levendige handel in giraffen. 'In Europese dierentuinen is een overschot aan giraffen. Ze worden teveel doorgefokt. De dierentuin in Amersfoort is volgens mij de centrale locatie in Europa voor overschot giraffen. Wanneer een dier nergens geplaatst kan worden, dan worden ze zelfs wel eens gedood. Het vlees wordt dan gevoerd aan andere dieren in de dierentuin. Ik kan dat niet bewijzen, maar weet dat dat gebeurt.'
In een telefonische reactie laat het hoofd Dierverzorging van het Dierenpark Amersfoort, Marjo Hoedemaker, weten dat het juist is dat Amersfoort het centrale Europese punt is van waaruit giraffen worden herplaatst. Diverse Europese dierentuinen zijn aangewezen om diergroepen te vormen. 'De dieren worden herplaatst bij dierentuinen die aangesloten zijn bij de EAZA.' aldus Hoedemaker, die al ruim 45 jaren werkzaam is in de Amersfoortse dierentuin. 'Voor wat betreft de giraffe in Belly Wien. Die wordt goed verzorgd. Ik heb het dier zelf een paar maal gezien en heb kunnen constateren dat hij er prima uitziet. Hij maakt een gezonde indruk. Geen stress, vrij rondlopend. Let wel, ik ben tegen de aanwezigheid van een giraffe in het circus, maar nogmaals, Kenay wordt goed verzorgd. Maar het is een glad ijs situatie, dat wel.' Op de vraag waarom een giraffe in een circus - ondanks de vermeende goede verzorging - doorgaans niet ouder wordt dan tien jaar, moet de man het antwoord veelzeggend schuldig blijven.

Volgens Cecile Dubois van het Franse safaripark Safari de Peaugres is het soms heel lastig om boventallige dieren, vooral mannetjes, te herplaatsen. 'Misschien heeft de dierentuin die Kenay aan het circus Belly Wien heeft verkocht, dat gedaan omdat er niet een andere dierentuin kon worden gevonden om het dier te plaatsen. Een andere mogelijkheid is natuurlijk om te stoppen met de fok. Wij fokken niet met onze Afrikaanse leeuwen, omdat we weten dat het haast onmogelijk is om voor nakomelingen een dierentuin te vinden. Voor onze giraffes heeft Marc Damen echter altijd gelukkig een dierentuin weten te vinden.'
De aanwezigheid van een giraffe in een circus leidt tot verontwaardigde reacties van dierenwelzijnorganisaties.

Wilde Dieren de Tent Uit, een samenwerkingsverband van diverse dierenbeschermingsorganisaties, waaronder stichting AAP, WSPA, IFAW, Vier Voeters en enkele afdelingen van de Dierenbescherming, is een van de weinige organisaties die pleit voor een verbod op het gebruik van wilde dieren in circussen. Leonie Vestering, woordvoerder van Wilde Dieren de Tent uit: 'Kenay wordt door circus Belly Wien vanaf kleins af aan al solitair gehouden. Compleet onacceptabel, zeker als je weet dat giraffen sociale dieren zijn en in groepen leven. Dat ook bij Kenay de herkomst onduidelijk is verbaast ons niet. De dieradministraties bij vele circussen is een enorme puinhoop. Daarnaast beschikken vele dieren niet over de juiste papieren, die juist moeten voorkomen dat er illegale handel plaatsvindt van beschermde diersoorten. Jammer is dat giraffen deze CITES papieren niet hoeven te bezitten, waardoor de herkomst van de dieren nauwelijks nog te traceren is.' Daarnaast heeft de organisatie kritiek op de wijze van transport van Kenay - het dier kan niet staan tijdens het vervoer - en het te kleine onderkomen van het dier.

Ook Een Dier Een Vriend vindt wilde dieren in een circus onacceptabel. 'EDEV is tegen vermaak en amusement ten koste van dieren. Een giraffe moet tijdens vervoer in een wagen opgepropt zitten, anders kan de wagen niet eens onder viaducten door. Daar komt bij, dat giraffen groepsdieren zijn. Een giraffe alleen opsluiten is pure wreedheid en mishandeling. Circussen met dieren zijn niet meer van deze tijd en hebben hun langste tijd gehad schat ik zo in.', aldus Geoffrey Deckers van EDEV in een reactie.

PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) in Amerika houdt op dit moment nauwgezet de leefomstandigheden van twee giraffen in een circus in de gaten. De organisatie ontvangt regelmatig klachten van bezorgde burgers over de slechte omstandigheden van giraffen in circussen. Sam Glover, woordvoerder namens PETA Amerika: 'Het vervoeren van giraffen kan zeer risicovol zijn: giraffen gebruikt in circussen zijn overleden aan onderkoeling, shock en verwondingen aan de nek tijdens transport. De dieren worden vervoerd in veel te kleine wagens waarin ze niet kunnen staan. PETA dringt er dan ook bij alle dierenliefhebbers op aan om ieder circus te boycotten die giraffen of andere exotische dieren gebruikt.'
Alle kritiek uit dierenrechtenorganisaties op de aanwezigheid van een giraffe in het circus ten spijt, komt Zinnecker nog met een onthulling.
'We hebben inmiddels een tweede giraffe gekocht. Een vrouwtje. Wanneer al het papierwerk is geregeld krijgt Kenay dus gezelschap.' Op de vraag waar die giraffe vandaan komt, blijven de lippen van de circusdirecteur, omkrult met een lach, weer stijf op elkaar. Geheimzinnigheid alom. De handel in giraffen blijft met vele vraagtekens omgeven en creëert juist daarom een zweem van 'illegaliteit'.

En dierenactivisten? Die laten zich nauwelijks nog bij het circus zien.

Ondertussen wandelt Kenay buiten het circusterrein rond. Het dier dompelt zich in een sfeer en omgeving van schijn vrijheid. Hopelijk wandelt hij deze keer niet te ver; de drukke spoorlijn is immers op loopafstand verwijderd.

BRON: Animals in the news, Paul Kraaijer